مخازن تحت فشار در طراحی‌های مختلف استوانه‌ای و کروی ساخته می‌شوند. این مخازن برای نگهداری گازهای خاص، گازهای مایع و مایعات مختلف طراحی و تولید می‌شوند؛ زیرا برخی مایعات یا گازها برای این که به درستی قابل استفاده باشند، باید در شرایط خاصی نگهداری شوند؛ مثلا برخی مواد باید تحت فشار بالایی استفاده شوند. در این دسته از مخازن، فشار داخل مخزن با فشار محیط یا اتمسفر متفاوت است؛ یعنی اختلاف فشار زیادی بین داخل و بیرون مخزن وجود دارد.
بدلیل اهمیت بالا در بخش ایمنی، در این مقاله به ایمنی مخازن تحت فشار می‌پردازیم. همانطوری که بدن انسان به دلیل خلا در فضا، منفجر می‌شود، اختلاف فشار زیاد این مخازن با محیط نیز می‌تواند منجر به انفجار شود. تاکنون افراد بسیاری در کارگاه‌های صنعتی حین نصب یا تعمیر مخازن تحت فشار بر اثر انفجار یااستاندارد نبودن مخزن، جان خودشان را از دست داده اند. به همین دلیل ایمنی مخازن تحت فشار یک بحث بسیار حیاتی است و برای طراحی و ساخت مخازن تحت فشار باید از استانداردهای خاصی پیروی کرد.
اقدامات لازم برای ایمنی مخازن تحت فشار
وقتی قرار است از یک مخزن تحت فشار استفاده کنید، برای حفظ امنیت و سلامتی خود و سایر کارکنان، چاره‌ای جز انجام اقدامات احتیاطی برای حفظ ایمنی مخازن تحت فشار ندارید. درادامه به بررسی این اقدامات اشاره می‌شود. مهم‌ترین این اقدامات عبارتند از:
خرید مخازن تحت فشار استاندارد
یکی از قسمت‌هایی که صرفه‌جویی مالی در آن معنایی ندارد، خرید مخزن تحت فشار است. خرید مخزن دست دوم، مخزن کهنه یا غیراستاندارد اصلا کار عاقلانه‌ای نیست. وقتی قصد دارید یک مخزن تحت فشار بخرید، اصلا خساست به خرج ندهید و سعی کنید بهترین، گران‌ترین و مدرن‌ترین مخزنی که با بهترین استانداردها و کیفیت توسط بهترین کارخانه تولید شده است را بخرید.
این اولین راه برای اطمینان از ایمنی مخازن تحت فشار است. فراموش نکنید که کارخانه‌های ایتالیایی، بهترین تولیدکنندگان مخازن تحت فشار هستند و در این زمینه شهرت زیادی دارند. پس در مرحله اول در بخش خرید مخزن تحت فشار کم کاری نکنید تا بتوانید ایمنی مخازن تحت فشار را به حداکثر برسانید.
نصب مخازن تحت فشار طبق اصول ایمنی
یکی دیگر از هزینه‌هایی که باید بعد از خرید مخزن بکنید، استخدام یک یا چند نصاب ماهر و حرفه‌ای است. نصاب‌ها باید بسیار کارآزموده و حرفه‌ای باشند تا مخزن را در جای درست طبق استانداردهای اولیه و اصول ایمنی، نصب کنند. نصب مخازن تحت فشار کار بسیار حساس و سختی است؛ بنابراین باید از نیروی ماهر استفاده کنید و اینکار ازعهده افراد آماتور برنمی‌آید. پس این مورد جز بخش‌هایی است که باید حساسیت زیادی به خرج دهید و از آن غافل نشوید.
نصب ابزار حفاظتی بر روی مخازن تحت فشار
هنگام فعالیت ممکن است دما یا فشار یک مخزن تحت فشار از حد استاندارد و مجاز عبور کرده و بالاتر برود. در این شرایط اهمیت وسایل حفاظتی چون فشارسنج، دماسنج، لول کنترل، دی‌اریتورها و… مشخص می‌شود. وسایل حفاظتی در صورت بحرانی شدن شرایط، آن را مدیریت می‌کنند و اجازه وقوع حادثه را نمی‌دهند. ازجمله مهم‌ترین وسایل حفاظتی که برای ایمنی مخازن تحت فشار استفاده می‌شوند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
شیر انبساط (Safety Valve) برای کاهش فشار داخل مخزن در شرایط بحرانی
نصب سیستم قطع عملیات (Shut Down Switch) برای از کار انداختن مخزن
وسایل هشدار (Warning Devices) مثل آژیر یا چراغ برای هشدار دادن به اپراتور
فراموش نکنید که برای حفظ ایمنی مخازن تحت فشار همواره باید وسایل و تجهیزات حفاظتی در شرایط کاری خوب نگهداری شوند، دائما سرویس شوند و از سلامتی و کارکرد درست آنها به‌صورت دوره‌ای اطمینان حاصل شود. زیرا درهنگام مواجه با خطر به مشکل برنخورید. وجود هر یک از وسایل و ابزارآلات حفاظتی و کنترلی برای مخازن تحت فشار، الزامی است.
به‌کارگیری از اپراتور آموزش‌دیده
اپراتور مخزن تحت فشار باید شخصی آموزش‌دیده و ماهر به کارش باشد. این فرد باید بقدری حرفه‌ای باشد که درصورت از کنترل خارج شدن مخزن و بحرانی شدن شرایط، خونسردی خودش را از دست ندهد و بداند که چطور شرایط را مدیریت کند. همچنین اپراتور باید شناخت و آگاهی کافی نسبت به محتویات مخزن تحت فشار داشته باشد. شرایط کاری یک گاز سمی با یک گاز آتش‌زا کاملا متفاوت است.
این فرد باید با طبیعت و ویژگی‌های گازها در مقیاس و انواع مختلف آشنایی داشته باشد و دما و فشار استاندارد آنها را بداند. به بیانی دیگر اپراتور باید درک درستی از نحوه کار یک مخزن تحت فشار و ویژگی‌های فیزیکی محتویاتش داشته باشد. پس استفاده از یک فرد ماهر و آموزش‌دیده جزء اصول اساسی ایمنی مخازن تحت فشار است.
بازرسی، تعمیر و نگهداری دوره‌ای
بازرسی و بازدید از مخازن تحت فشار نهایتا باید به صورت دوره‌ای در فواصل زمانی منظم از مخزن تحت فشار و تجهیزات حفاظتی آن انجام شود. خراب شدن مخزن تحت فشار نیز نشانه‌های مخصوصی دارد. یکی از این نشانه‌ها زود به زود تخلیه شدن شیر انبساط است. با بررسی، بازدید و تعمیر نواقص احتمالی را تشخیص داده و جهت رفع آنها اقدام می‌شود. ازطرفی هم طول عمر و هم ایمنی مخازن تحت فشار را افزایش می‌دهید.
بازرسی‌ها و ملاحظات ایمنی مخازن تحت فشار
از آنجایی که مخازن تحت فشار به‌طورکلی وسایل خطرناکی هستند، با در نظر گرفتن نکات ایمنی طراحی می‌شوند. هنگامی که فشار مخزن از حد مجاز بالاتر برود شیر یا سوپاپ اطمینان به سرعت فشار اضافی را تخلیه می‌کنند. طبق دستورالعمل‌های ASME ترک‌خوردگی و نشت مواد از مخزن بسیار بهتر از منفجر شدن آن است لذا مخازن تحت فشار با این ویژگی طراحی می‌شوند که در اینگونه مواقع مواد داخل مخزن از آن نشت کند.
آزمایش‌ها و بازرسی‌های دوره‌ای بخش مهمی از فرآیند اطمینان از ایمنی مخازن تحت فشار است. در هنگام بازرسی دوره‌ای مخازن، موارد موجود در چک لیست بازرس ایمنی مورد بررسی قرار می‌گیرد. تعداد دفعات بازدید از مخرن در مقررات ایمنی هر مخزن ذکر شده و باید حداقل هر ۵ سال یکبار این بازرسی انجام شود. اولین بازرسی مخزن، بعد از نصب آن و قبل از شروع بهره‌برداری از آن انجام می‌شود. بازرسی ایمنی مخازن تحت فشار شامل موارد زیر می‌باشند:
- بازرسی بصری جوشکاری‌ها و اتصالات
- چک کردن ضخامت دیواره که آیا تغییر کرده یا خیر
- بررسی و آزمایش‌های تنش‌های فشار و دما
- بررسی عملکرد صحیح دریچه‌های تخلیه فشار مخزن
- آزمایش فشار هیدرواستاتیک
پوشش‌های خارجی مخزن از جمله عایق‌ها و لایه‌های محافظ‌های خوردگی و پوسیدگی مخزن از قسمت‌هایی که جوش داده شده‌اند برای کشف نشتی یا خرابی‌های احتمالی باید بازرسی شوند. در فصول گرم و سرد سال پایه‌ها باید به مخزن اجازه انبساط یا انقباض را بدهند لذا چک کردن این مورد نیز ضروری است. مشاهده دقیق پیچ و مهره‌ها و اتصالات مانند فلنج‌ها، شیرآلات و دریچه‌ها برای بررسی احتمال خوردگی، زنگ‌زدگی و سایر عیوب الزامی است.
سایش، پوسیدگی، خوردگی، تغییر شکل و هرگونه نقص ظاهری در داخل مخزن می‌تواند باعث ترک‌خوردگی مخزن شود، که این امر ایمنی مخازن تحت فشار را به خطر می‌اندازد. همچنین اتصالات پیچی باید به اندازه کافی و به خوبی با هم درگیر شوند. مسدود بودن شیرآلات، سوپاپ‌ها و منافذ خروجی در مخازن تحت فشار می‌تواند باعث عدم عملکرد صحیح مخزن و در نتیجه منجر به حادثه شود. با این حال شرکت کنکاش صنعت بررسی‌های ایمنی مورد نیاز مخازن تحت فشار را قبل از تحویل به مشتری توسط کارشناسان مربوطه در محل کارگاه انجام می‌دهد.
الزامات ایمنی طراحی و ساخت مخازن تحت فشار
مخازن تحت فشاری که ساخته می‌شوند باید الزامات ایمنی را برآورده کنند. همچنین این الزامات جهت بهترین راندمان حین طراحی و ساخت مخازن تحت فشار باید همراه با رعایت استانداردهای مربوطه باشد. دستورالعمل‌ها و کدهایی که برای طراحی و ساخت مخازن تحت فشار، تدوین شده‌اند براساس تجربه و آزمون خطا به‌وجود آمده‌اند. ضمن جلوگیری از بروز فاجعه و آسیب به کاربران می‌بایست تمامی نکات و الزامات را زیرنظر بازرسان انجام دهید. اگر از این امر پیروی نشود، هنگام بهربرداری نتیجه دلخواه را دریافت نخواهید کرد و به مرور زمان آسیب‌هایی به دستگاه وارد می‌شود که هریک از آنها می‌تواند خطر آفرین باشد.
ایمنی مخازن تحت فشار
از مهم‌ترین گازهایی که برای نگهداری آنها از منابع تحت فشار استفاده می‌شود عبارتند از آمونیا، پروپان، بوتان و کلوراین. این گازها تمایل زیادی به پخش شدن دارند. وقتی مقدار زیادی گاز در یک مخزن بسته نگه داشته شود، برای آزاد شدن به دیواره‌های مخزن فشار زیادی وارد می‌شود. هرچقدر حجم گاز داخل مخزن زیاد باشد، مستقیما فشار مخزن بیشتر می‌شود. از همین‌رو وقتی فشار زیاد شود، پوسته مخزن تمایل به شکسته شدن و انفجار دارد. در یک حجم ثابت فشار و دما ارتباط مستقیمی باهم دارند.
هرچه دما افزایش یابد، فشار نیز افزایش می‌یابد. دقیقا همین امر، دلیلی واضح بر ایمنی است. سازمان‌های استانداردسازی، قوانین و کدهای استاندارد متعددی را برای طراحی، ساخت و تعمیر و نگهداری تعیین کرده است. پس بهتر است برای حفظ امنیت و سلامتی خود و کارکنان و همچنین دستگاه، از اقدامات استاندارد اولیه جهت خریداری اولیه جهت حفظ ایمنی مخازن تحت فشار استفاده کنید. این الزامات شامل موارد زیر می‌باشد :
- خرید مخزن تحت فشار استاندارد
- نصب مخازن فشار طبق اصول ایمنی
- نصب وسایل حفاظتی برای مخازن تحت فشار
- استفاده از اپراتور آموزش‌دیده
- بازدید، تعمیر و نگهداری دوره‌ای
از قسمت‌هایی که بخش مالی در آن معنایی ندارد، خرید این مخازن است. زیرا خرید مخزن ارزان قیمت با نداشتن الزامات استاندارد، کار عاقلانه‌ای نخواهد بود و خطراتی را بدنبال خواهد داشت. علاوه‌بر این مورد در بخش نصب آن باید دقت و مهارت زیادی را به خرج دهید. همچنین از نصاب‌های بسیار کارآزموده و حرفه‌ای برای اینکار کمک بگیرید تا مخزن را در جای درست طبق اصول استاندارد، نصب کنند.
همچنین از کاربران تقاضا می‌شود تا وسایل حفاظتی را استفاده کنند تا در شرایط بحرانی و وقوع حادثه مدیریت شوند. ازطرفی اپراتوری که برای این بخش درنظر گرقته می‌شود باید در کار و حرفه خود تخصص داشته باشد. درواقع باید شناخت کافی نسبت به محتویات درون مخازن تحت فشار و شرایط کاری گازها را داشته باشد.
جمع بندی
همانطور که می‌دانید امروزه بخش عظیمی از صنایع گسترده در بخش پالایشگاه‌ها، پتروشیمی‌ها، غذا و دارو، کارخانجات و… از مخازن تحت فشار استفاده می‌کنند. از آنجایی که این مخازن عملکرد و نقش مهمی در تولیدات و حفظ صنایع گوناگون دارند، از همین‌رو ایمنی مخازن تحت فشار بخشی الزامی برای ادامه روند کاری در صنعت‌ها می‌باشد. پس از شما کاربران عزیز تقاضا می‌شود ایمنی مخازن تحت فشار را جدی بگیرید و جز لزوم کاری خود بدانید. ازطریق این روش می‌توانید خطرات احتمالی را به حداقل برسانید و در راستای آن ایمنی مخازن تحت فشار را به حداکثر برسانید.
ارتباط با ما
جهت ارتباط گرفتن با بخش کارشناسان حوزه ایمنی مخازن تحت فشار، می‌توانید از طریق راه‌های ارتباطی شرکت با ما درارتباط باشید و درخواست‌های خود را به ثبت برسانید.
